O abade, o poeta e o charlatão: reflexões acerca de esoterismo e política nos séculos XV e XVI

Autores

  • Francisco de Paula Sousa Mendonça Júnior Professor do Departamento de História da Universidade Federal de Santa Maria Professor Permanente do Programa de Pós-Graduação em História da UFSM Professor Permanente do ProfHistória - Pólo UFSM Coordenador do Virtù - Grupo de História Medieval e Renascentista

DOI:

https://doi.org/10.22456/1983-201X.87731

Palavras-chave:

Esoterismo, Política, Renascimento

Resumo

O presente artigo discutirá a maneira pela qual esoterismo e política se relacionaram ao longo dos séculos XV e XVI. Para tanto tomaremos como personagens o bispo alemão Johannes Trithemius (1462-1512), o poeta e dramaturgo italiano Giambattista della Porta (c.1540-1615) e o jurista e médico alemão Heinrich Cornelius Agrippa von Nettesheim (1486-1535), bem como suas principais obras, respectivamente, a Steganographie: Ars per occultam Scripturam animi sui voluntatem absentibus aperiendi certu (c. 1500), a Magiae naturalis, sive de miraculis rerum naturalium libri IIII (1558) e a De Occulta Philosophia libri tres (1533). Amparados pelas ferramentas teóricas da história cultural e da história do esoterismo, discutiremos as contribuições do esoterismo para a complexa transição do regimen animarum para a Razão de Estado.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Francisco de Paula Sousa Mendonça Júnior, Professor do Departamento de História da Universidade Federal de Santa Maria Professor Permanente do Programa de Pós-Graduação em História da UFSM Professor Permanente do ProfHistória - Pólo UFSM Coordenador do Virtù - Grupo de História Medieval e Renascentista

Possuo graduação em História (2005) pela Universidade Federal de Minas Gerais, mestrado (2009) e doutorado (2014) em História e Culturas Políticas pela mesma universidade, com a realização de estágio sanduíche na Université Paris-Est Créteil. Tenho experiência na área de pesquisa em História, com ênfase em História Medieval, História do Renascimento, História do Esoterismo, História Política e História do Livro e da Leitura. Também sou membro da Associação Brasileira de Estudos Medievais (ABREM) e da European Society for the Study of Western Esotericism (ESSWE). Atualmente ocupo o cargo de codiretor do Centro de Estudios sobre el Esoterismo Occidental de la UNASUR (CEEO-UNASUR), grupo de pesquisas afiliado a ESSWE. Dirijo também a Revista Melancolia, vinculada ao CEEO-UNASUR. Sou professor adjunto do Departamento de História da Universidade Federal de Santa Maria (UFSM), credenciado junto ao PPGH-UFSM e ao ProfHistória-UFSM, onde fundei e dirige o Virtù - Grupo de História Medieval e Renascentista.

Referências

AGRIPPA, Heinrich Cornelius. Três livros da filosofia oculta. São Paulo: Madras, 2016.

BIOW, Douglas. Doctors, ambassadors, secretaries: humanism and professions in Renaissance Italy. Chicago: University of Chicago Press, 2002.

BRANN, Noel. Trithemius and Magical Theology: a chapter in the controversy over Occult Studies in Early Modern Europe. State University of New York Press, 1999.

BUBELLO, Juan Pablo. Esoterismo y política de Felipe II en la España del Siglo de Oro: reinterpretando al círculo esotérico filipino en El Escorial: Juan de Herrera, Giovanni Vicenzo Forte, Diego de Santiago, Richard Stanihurst. Veredas da História, Brasil, v. 3, n. 2, 2010. Disponível em: http://www.seer.veredasdahistoria.com.br/ojs-2.4.8/index.php/veredasdahistoria/article/view/48/51. Acesso em: 12 fev. 2019.

CAVAILLÉ, Jean-Pierre. Dis/simulations: Jules-César Vanini, François La Mothe Le Vayer, Gabriel Naudé, Louis Machon et Torquatto Accetto. Religion, morale et politique au XVIIe siècle. Paris: Honoré Champion Éditeur, 2008.

CHARTIER, Roger. À beira da falésia: a história entre incertezas e inquietude. Porto Alegre: Editora da UFRGS, 2002.

CLARK, Stuart. Pensando com demônios: a ideia de bruxaria no princípio da Europa Moderna. São Paulo: Edusp, 2006.

COULIANO, Ioan. Eros and magic in the renaissance. Chicago: University of Chicago Press, 1987.

DARAGON, H. Introduction. In: DELLA PORTA, Giambattista. La magie naturelle ou Les Secrets et Miracles de La Nature (1631). Paris: H. Daragon Libraire-Editeur, 1913. p. I-VI.

DELLA PORTA, Giambattista. De Furtivis Literarum Notis vulgo De Ziferis: Libri III. Neapoli: Apud Ioa Mariam Scotum, 1563.

EAMON, William. Masters of fire: italians alchemists in the court of Philip II. In: LÓPEZ-PÉREZ, Miguel; KAHN, Didier; REY-BUENO, Mar (ed.). Chymia: Science and Nature in Medieval and Early Modern Europe. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, 2010. p. 138-156.

FAIVRE, Antoine. O Esoterismo. Campinas; São Paulo: Papirus, 1994.

GREEN, Vivian. Renascimento e reforma: a Europa entre 1450 e 1660. Lisboa: Publicações Dom Quixote, 1984.

JENNINGS, Ralph. Five things to know about South Korea’s presidential scandal. Forbes, Jersey City, 9 Nov. 2016. Disponível em: https://www.forbes.com/sites/ralphjennings/2016/11/09/5-sad-and-creepy-thingsyou-should-know-about-south-koreas-presidential-scandal/#584980891556. Acesso em: 12 fev. 2019.

JUCKER, Michael. Secrets and politics: methodological and communicational aspects of late medieval diplomacy. Micrologus: Natura, Scienze e Società Medievali, Firenze, v. 14, p. 275-309, 2006.

LONDRES USOU ‘astrólogo’ como arma secreta contra Hitler. G1, São Paulo, 4 mar. 2008. Seção “Mundo”, subseção “História”. Disponível em: http://g1.globo.com/Noticias/Mundo/0,,MUL336304-5602,00-LONDRES+USOU+ASTROLOGO+COMO+ARMA+SECRETA+CONTRA+HITLER.html. Acesso em: 12 fev. 2019.

MCLEAN, Adam. Introduction. In: TRITHEMIUS, Johannes. The steganographia of Johannes Trithemius. Book one. Edinburgh: Magnum Opus Hermetic Sourcebook, 1982. p. 1-13.

MENDONÇA JÚNIOR, Francisco de Paula Souza de. A arte do segredo: esoterismo, sigilo e dissimulação política nos séculos XV e XVI. 2014. 404 f. Tese (Doutorado em História e Culturas Políticas) – Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte, MG, 2014.

MENDONÇA JÚNIOR, Francisco de Paula Souza de. Artífice do segredo: o abade Johannes Trithemius (1462-1516) entre o magus e o secretarium do princeps. 2009. 197 f. Dissertação (Mestrado em História e Culturas Políticas) – Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte, MG, 2009.

MILMO, Cahal. Revealed: How MI5 recruited an astrologer in plot to outwit Hitler. The Independent, London, 4 Mar. 2008. “Home News” section. Disponível em: https://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/revealed-how-mi5-recruited-an-astrologer-in-plot-to-outwit-hitler-790876.html. Acesso em: 12 fev. 2019.

NORTON-TAYLOR, Richard. Star turn: astrologer who became SOE’s secret weapon against Hitler. The Guardian, London, 4 Mar. 2008. “National Archives” section. Disponível em: https://www.theguardian.com/uk/2008/mar/04/nationalarchives.secondworldwar. Acesso em: 12 fev. 2019.

PF DESCOBRE ‘despacho de macumba’ na casa de Collor contra Janot, diz colunista. Congresso em Foco, Brasília, DF, 4 nov. 2015. Seção “Corrupção”. Disponível em: https://congressoemfoco.uol.com.br/especial/noticias/pf-descobre-despacho-de-macumba-na-casa-de-collor-contra-janot-diz-colunista/. Acesso em:12 fev. 2019.

ROSANE COLLOR CONFIRMA que ex-presidente praticava rituais de magia negra. Terra, São Paulo, [2012].

Seção “Mundo”. Disponível em: https://www.terra.com.br/noticias/mundo/rosane-collor-confirma-que-ex-presidente-praticava-rituais-de-magia-negra,f2d8b0afd40ea310VgnCLD200000bbcceb0aRCRD.html. Acesso em: 12 fev. 2019.

SENELLART, Michel. As artes de governar: do regimen medieval ao conceito de governo. São Paulo: Editora 34, 2006.

SKINNER, Quentin. As fundações do pensamento político moderno. São Paulo: Companhia das Letras, 1996.

SOUTH KOREA’S presidential scandal. BBC News, London, 6 Apr. 2018. “World” section. Disponível em: https://www.bbc.com/news/world-asia-37971085. Acesso em: 12 fev. 2019.

TRITHEMIUS, Johannes. De septem secundeis, id est, intelligetiis, sive spiritibus orbes post Deum moventibus, reconditissimae scientiae & eruditionis Libellus, Imperatori Caesari Diuo Maximiliano I. Aug. pio, sapienti dicatus. Coloniae: Apud Ioannem Bisckmannum, 1568.

TRITHEMIUS, Johannes. Polygraphiae libri sex, Ioannis Trithemii Abbatis Peapolitani, quondam Spanheimensis, ad Maximilianum Caesarem. Oppenheim: Haselberg, 1518.

TRITHEMIUS, Johannes. Steganographie: Ars per occultam Scripturam animi sui voluntatem absentibus aperiendi certu. 4 ed. Darmstadt: Officina Typographica Balthasaris Aulæandri, 1621.

VALENTE, Michaela. Agrippa, Heinrich Cornelius. In: HANEGRAAFF, Wouter (ed.). Dictionary of Gnosis and Western Esotericism. Leide: Brill, 2006. p. 4-8.

VIROLI, Maurizio. From politics to reason of state: the acquisition and transformation of the language of politics (1250-1600). Cambridge: Cambridge University Press, 2005.

WALKER, Daniel. Spiritual and demonic Magic: from Ficino to Campanella. Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2000.

ZAMBELLI, Paola. White magic, black magic in the Renaissance Europe: from Ficino, Pico, Della Porta to Trithemius, Agrippa, Bruno. Leiden: Brill, 2007.

Downloads

Publicado

2019-08-02

Como Citar

Sousa Mendonça Júnior, F. de P. (2019). O abade, o poeta e o charlatão: reflexões acerca de esoterismo e política nos séculos XV e XVI. Anos 90, 26, 1–16. https://doi.org/10.22456/1983-201X.87731

Edição

Seção

Artigos: Exercício do poder na Idade Média e suas representações: novas fronteiras, novos significados