Parentesco espiritual: tradições de pesquisa, bases teóricas e elementos para um diálogo necessário
Spiritual kinship: research traditions, theoretical bases and elements for a necessary dialogue
DOI:
https://doi.org/10.22456/1983-201X.120382Palavras-chave:
Parentesco espiritual, compadrio, apadrinhamentoResumo
O artigo discute trajetórias de pesquisa e concepções teóricas do parentesco espiritual cristão (relações de compadrio, comadrio, apadrinhamento, amadrinhamento). Analisa elementos que são pertinentes a partir da perspectiva de quem estuda esse fenômeno no Brasil escravista presentes em trabalhos que não estudam o referido contexto. O argumento central é que, mudando o foco de análise e olhando para a produção exterior, pode-se levantar novas perguntas e hipóteses de trabalho, de modo a renovar esse campo de estudos. O olhar para a produção externa aponta para a importância de se considerar qual o significado desses laços sociais para aqueles que os engendravam em diferentes contextos, assim como o dinamismo existente nas formas e usos possíveis dessas relações. Esses dois aspectos, de maneira geral, têm sido ignorados pela historiografia a respeito do parentesco espiritual no Brasil escravista.Downloads
Referências
ALFANI, Guido. Fathers and Godfathers: Spiritual Kinship in Early-Modern Italy (Catholic Christendom, 1300–1700). Ashgate Publishing, 2013.
ANDRADE, Mateus. Compadrio e posse da terra: da produção do espaço às hierarquias sociais (Vale do Rio Piranga, Minas Gerais, 1804-1856). Tese (Doutorado) – UFMG, Belo Horizonte, 2018.
BRÜGGER, Sílvia. Minas Patriarcal: família e sociedade (São João del Rei, séculos XVIII e XIX). Tese (Doutorado) – UFF, Niterói, 2002.
FARIA, Sheila de Castro. A colônia em movimento: fortuna e família no cotidiano colonial. Rio de Janeiro: Editora Nova Fronteira, 1998.
FINE, Agnès. Parrains, marraines: la parenté spirituelle en Europe. Paris: Fayard, 1994.
FRAGOSO, João. Apontamentos para uma metodologia em História Social a partir de assentos paroquiais (Rio de Janeiro, séculos XVII e XVIII). In: FERREIRA, Roberto; SAMPAIO, Antônio; FRAGOSO, João (Ed.). Arquivos paroquiais e história social na América Lusa. Rio de Janeiro: Mauad, 2014.
GOMES, Luciano. Camponeses e pequenos escravistas: estrutura econômica, reprodução social e vínculos extradomiciliares de produtores rurais em Porto Alegre e Viamão, décadas finais do século XVIII. Tese (Doutorado) – UFRGS, Porto Alegre, 2018.
GUDEMAN, Stephen. Spiritual Relationships and Selecting a Godparent. Man, New Series, v. 10, n. 2, June 1975.
GUDEMAN, Stephen. The Compadrazgo and Sri Lanka. Man, New Series, v. 11, n. 3, p. 435-438, 1976.
GUDEMAN, Stephen. The Compadrazgo as a Reflection of the Natural and Spiritual Person. Proceedings of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, v. 0, 1971.
GUDEMAN, Stephen & SCHWARTZ, Stuart. Purgando o Pecado Original: compadrio e batismo de escravos na Bahia no século XVIII. In: REIS, João José (Org.). Escravidão e invenção da liberdade: estudos sobre o negro no Brasil. São Paulo: Brasiliense, 1988.
HAMEISTER, Martha. Para dar calor à nova povoação: estratégias sociais e familiares na formação da Vila do Rio Grande através dos Registros Batismais (c.1738 - c.1763). Tese (Doutorado) – UFRJ, Rio de Janeiro, 2006.
LYNCH, Joseph. Godparents and Kinship in Early Medieval Europe. Princeton: Princeton University Press, 1986.
MAIA, Moacir. As redes de parentesco em uma sociedade escravista em formação: o compadrio na primeira metade do século XVIII (Minas Gerais). In: MOLLO, Helena, SILVEIRA, Marco (Org.). Termo de Mariana: história e documentação. Volume III. Ouro Preto: UFOP, 2010.
MARQUES, Rachel. Para além dos extremos: homens e mulheres livres e hierarquia social (Rio Grande de São Pedro, c. 1776-c. 1800). São Leopoldo: Oikos; Porto Alegre: ANPUH-RS, 2018.
MINTZ, Sidney W.; WOLF, Eric R. An Analysis of Ritual Co-Parenthood (Compadrazgo). Southwestern Journal of Anthropology, v. 6, n. 4, p. 341-368, Winter 1950.
NUTINI, Hugo G.; BELL, Betty. Parentesco Ritual: estructura y evolución histórica del sistema de compadrazgo en laTlaxcala rural. México: Fondo de Cultura Económica, 1989.
PAUL, Benjamin. Ritual kinship: with special reference to godparenthood in Middle America. Tese (Doutorado) - Universidade de Chicago, Chicago, 1942.
RAMOS, Donald. Teias sagradas e profanas. O lugar do batismo na sociedade de Vila Rica durante o século do ouro. Varia hist., n. 31, jan. 2004.
SCHWARTZ, Stuart. Escravos, roceiros e rebeldes. Bauru: Edusc, 2001.
STIRRAT, Roderick. Compadrazgo in Catholic Sri Lanka. Man, New Series, v. 10, n. 4, p. 589-606, Dec. 1975.
STIRRAT, Roderick. The Compadrazgo and Sri Lanka. Man, New Series, v. 11, n. 3, p. 435-438, Sept. 1976.
VASCONCELLOS, Marcia. O compadrio entre escravos numa comunidade em transformação (Mambucaba, Angra dos Reis, século XIX). Afro-Ásia, n. 28, p. 147-178, 2002.
VIDE, D. Sebastião. Constituições Primeiras do Arcebispado da Bahia. São Paulo: EDUSP, 2010.