O abade, o poeta e o charlatão: reflexões acerca de esoterismo e política nos séculos XV e XVI
DOI:
https://doi.org/10.22456/1983-201X.87731Palabras clave:
Esoterismo, Política, RenascimentoResumen
O presente artigo discutirá a maneira pela qual esoterismo e política se relacionaram ao longo dos séculos XV e XVI. Para tanto tomaremos como personagens o bispo alemão Johannes Trithemius (1462-1512), o poeta e dramaturgo italiano Giambattista della Porta (c.1540-1615) e o jurista e médico alemão Heinrich Cornelius Agrippa von Nettesheim (1486-1535), bem como suas principais obras, respectivamente, a Steganographie: Ars per occultam Scripturam animi sui voluntatem absentibus aperiendi certu (c. 1500), a Magiae naturalis, sive de miraculis rerum naturalium libri IIII (1558) e a De Occulta Philosophia libri tres (1533). Amparados pelas ferramentas teóricas da história cultural e da história do esoterismo, discutiremos as contribuições do esoterismo para a complexa transição do regimen animarum para a Razão de Estado.Descargas
Citas
AGRIPPA, Heinrich Cornelius. Três livros da filosofia oculta. São Paulo: Madras, 2016.
BIOW, Douglas. Doctors, ambassadors, secretaries: humanism and professions in Renaissance Italy. Chicago: University of Chicago Press, 2002.
BRANN, Noel. Trithemius and Magical Theology: a chapter in the controversy over Occult Studies in Early Modern Europe. State University of New York Press, 1999.
BUBELLO, Juan Pablo. Esoterismo y política de Felipe II en la España del Siglo de Oro: reinterpretando al círculo esotérico filipino en El Escorial: Juan de Herrera, Giovanni Vicenzo Forte, Diego de Santiago, Richard Stanihurst. Veredas da História, Brasil, v. 3, n. 2, 2010. Disponível em: http://www.seer.veredasdahistoria.com.br/ojs-2.4.8/index.php/veredasdahistoria/article/view/48/51. Acesso em: 12 fev. 2019.
CAVAILLÉ, Jean-Pierre. Dis/simulations: Jules-César Vanini, François La Mothe Le Vayer, Gabriel Naudé, Louis Machon et Torquatto Accetto. Religion, morale et politique au XVIIe siècle. Paris: Honoré Champion Éditeur, 2008.
CHARTIER, Roger. À beira da falésia: a história entre incertezas e inquietude. Porto Alegre: Editora da UFRGS, 2002.
CLARK, Stuart. Pensando com demônios: a ideia de bruxaria no princípio da Europa Moderna. São Paulo: Edusp, 2006.
COULIANO, Ioan. Eros and magic in the renaissance. Chicago: University of Chicago Press, 1987.
DARAGON, H. Introduction. In: DELLA PORTA, Giambattista. La magie naturelle ou Les Secrets et Miracles de La Nature (1631). Paris: H. Daragon Libraire-Editeur, 1913. p. I-VI.
DELLA PORTA, Giambattista. De Furtivis Literarum Notis vulgo De Ziferis: Libri III. Neapoli: Apud Ioa Mariam Scotum, 1563.
EAMON, William. Masters of fire: italians alchemists in the court of Philip II. In: LÓPEZ-PÉREZ, Miguel; KAHN, Didier; REY-BUENO, Mar (ed.). Chymia: Science and Nature in Medieval and Early Modern Europe. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing, 2010. p. 138-156.
FAIVRE, Antoine. O Esoterismo. Campinas; São Paulo: Papirus, 1994.
GREEN, Vivian. Renascimento e reforma: a Europa entre 1450 e 1660. Lisboa: Publicações Dom Quixote, 1984.
JENNINGS, Ralph. Five things to know about South Korea’s presidential scandal. Forbes, Jersey City, 9 Nov. 2016. Disponível em: https://www.forbes.com/sites/ralphjennings/2016/11/09/5-sad-and-creepy-thingsyou-should-know-about-south-koreas-presidential-scandal/#584980891556. Acesso em: 12 fev. 2019.
JUCKER, Michael. Secrets and politics: methodological and communicational aspects of late medieval diplomacy. Micrologus: Natura, Scienze e Società Medievali, Firenze, v. 14, p. 275-309, 2006.
LONDRES USOU ‘astrólogo’ como arma secreta contra Hitler. G1, São Paulo, 4 mar. 2008. Seção “Mundo”, subseção “História”. Disponível em: http://g1.globo.com/Noticias/Mundo/0,,MUL336304-5602,00-LONDRES+USOU+ASTROLOGO+COMO+ARMA+SECRETA+CONTRA+HITLER.html. Acesso em: 12 fev. 2019.
MCLEAN, Adam. Introduction. In: TRITHEMIUS, Johannes. The steganographia of Johannes Trithemius. Book one. Edinburgh: Magnum Opus Hermetic Sourcebook, 1982. p. 1-13.
MENDONÇA JÚNIOR, Francisco de Paula Souza de. A arte do segredo: esoterismo, sigilo e dissimulação política nos séculos XV e XVI. 2014. 404 f. Tese (Doutorado em História e Culturas Políticas) – Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte, MG, 2014.
MENDONÇA JÚNIOR, Francisco de Paula Souza de. Artífice do segredo: o abade Johannes Trithemius (1462-1516) entre o magus e o secretarium do princeps. 2009. 197 f. Dissertação (Mestrado em História e Culturas Políticas) – Universidade Federal de Minas Gerais, Belo Horizonte, MG, 2009.
MILMO, Cahal. Revealed: How MI5 recruited an astrologer in plot to outwit Hitler. The Independent, London, 4 Mar. 2008. “Home News” section. Disponível em: https://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/revealed-how-mi5-recruited-an-astrologer-in-plot-to-outwit-hitler-790876.html. Acesso em: 12 fev. 2019.
NORTON-TAYLOR, Richard. Star turn: astrologer who became SOE’s secret weapon against Hitler. The Guardian, London, 4 Mar. 2008. “National Archives” section. Disponível em: https://www.theguardian.com/uk/2008/mar/04/nationalarchives.secondworldwar. Acesso em: 12 fev. 2019.
PF DESCOBRE ‘despacho de macumba’ na casa de Collor contra Janot, diz colunista. Congresso em Foco, Brasília, DF, 4 nov. 2015. Seção “Corrupção”. Disponível em: https://congressoemfoco.uol.com.br/especial/noticias/pf-descobre-despacho-de-macumba-na-casa-de-collor-contra-janot-diz-colunista/. Acesso em:12 fev. 2019.
ROSANE COLLOR CONFIRMA que ex-presidente praticava rituais de magia negra. Terra, São Paulo, [2012].
Seção “Mundo”. Disponível em: https://www.terra.com.br/noticias/mundo/rosane-collor-confirma-que-ex-presidente-praticava-rituais-de-magia-negra,f2d8b0afd40ea310VgnCLD200000bbcceb0aRCRD.html. Acesso em: 12 fev. 2019.
SENELLART, Michel. As artes de governar: do regimen medieval ao conceito de governo. São Paulo: Editora 34, 2006.
SKINNER, Quentin. As fundações do pensamento político moderno. São Paulo: Companhia das Letras, 1996.
SOUTH KOREA’S presidential scandal. BBC News, London, 6 Apr. 2018. “World” section. Disponível em: https://www.bbc.com/news/world-asia-37971085. Acesso em: 12 fev. 2019.
TRITHEMIUS, Johannes. De septem secundeis, id est, intelligetiis, sive spiritibus orbes post Deum moventibus, reconditissimae scientiae & eruditionis Libellus, Imperatori Caesari Diuo Maximiliano I. Aug. pio, sapienti dicatus. Coloniae: Apud Ioannem Bisckmannum, 1568.
TRITHEMIUS, Johannes. Polygraphiae libri sex, Ioannis Trithemii Abbatis Peapolitani, quondam Spanheimensis, ad Maximilianum Caesarem. Oppenheim: Haselberg, 1518.
TRITHEMIUS, Johannes. Steganographie: Ars per occultam Scripturam animi sui voluntatem absentibus aperiendi certu. 4 ed. Darmstadt: Officina Typographica Balthasaris Aulæandri, 1621.
VALENTE, Michaela. Agrippa, Heinrich Cornelius. In: HANEGRAAFF, Wouter (ed.). Dictionary of Gnosis and Western Esotericism. Leide: Brill, 2006. p. 4-8.
VIROLI, Maurizio. From politics to reason of state: the acquisition and transformation of the language of politics (1250-1600). Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
WALKER, Daniel. Spiritual and demonic Magic: from Ficino to Campanella. Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press, 2000.
ZAMBELLI, Paola. White magic, black magic in the Renaissance Europe: from Ficino, Pico, Della Porta to Trithemius, Agrippa, Bruno. Leiden: Brill, 2007.